Założenie Kongregacji Oratorium historiografia hagiograficzna zawsze przypisywała Filipowi Neri. W rzeczywistości jednak Kongregacja, jako instytucja służebna wobec Oratorium, będącego oryginalnym pomysłem Filipa Neri, powstała z woli kilku jego członków, jak ojciec Antonio Talpa, który od początku miał jej pomysł, będąc zwolennikiem utworzenia jakiejś „autonomicznej instytucji wspólnotowej”, który później został zrealizowany dzięki dwom innym jego współbraciom, Francescowi Marii Tarugiemu i Giovanniemu Francescowi Bordiniemu. Wszyscy trzej mieszkali w rzymskiej rezydencji przy kościele San Giovanni dei Fiorentini, jednak ze względu na powiększającą się liczbę kapłanów dość szybko zaistniała konieczność powiększenia siedziby z powodu ciasnoty, w jakiej żyli. W ten sposób doszło do osiedlenia się w parafii Santa Maria in Vallicella. Równocześnie w roku świętym 1575 (15 lipca) Grzegorz XIII ogłosił bullę erekcyjną „Copiosus in misericordia Dominus”, zatwierdzającą powstanie Kongregacji Oratorium św. Filipa Neri, której członków nazywano także oratorianami lub filipinami.
Naznaczony Soborem Trydenckim wiek XVI, z jednej strony był wiekiem, który widział upadek zarówno kleru zakonnego jak i świeckiego, z drugiej zaś był świadkiem wielu fermentów religijnych, które przyczyniły się do powstania ruchu wielkiej odnowy Kościoła. Nie przypadkowo powstały kongregacje duchownych zakonnych jak jezuitów, barnabitów i teatynów oraz kongregacje duchownych świeckich, do których zaliczają się także naśladowcy św. Filipa Neri.
Ważną jest rzeczą zaznaczyć na ile Kongregacja Oratorium przez swoją podstawową strukturę nawiązuje do kanoników regularnych stojących w wyraźnej opozycji do kleru świeckiego w czasach reformy gregoriańskiej (1073-1085). Może bardziej poprawne, jak utrzymuje ojciec Antonio Cistellini COr, największy historyk filipiński XX wieku, jest określenie Kongregacji Oratorium jako „kleru świeckiego żyjącego we wspólnocie”, jak zostało to wyrażone w słynnej „Regule Akwizgrańskiej” (802).
Życie wspólne kleru w wiekach XIV i XV już całkowicie zanikło i pomysł Kongregacji Oratorium jest jedynie odtworzeniem w XVI wieku życia wspólnego kleru nie związanego regułami lub ślubami. Że pomysł nie pochodził od św. Filipa Neri potwierdza to sam ojciec Cesare Baronio, pierwszy historyk Kościoła i jeden z pierwszych towarzyszy Filipa Neri, stwierdzając, że Kongregacja Oratorium była tylko nową propozycją wspólnoty apostolskiej; lub też była tylko „wspólnym mieszkaniem duchownych”, które przewidywało nakazaną wspólnotę dóbr, ale nie domagało się rezygnacji z własności osobistej i ustanawiało prywatne mieszkanie wewnątrz domu. Praktycznie miała ona być zgromadzeniem wzorowych kapłanów, ograniczonym liczebnie i poświęcającym się zadaniom duszpasterskim.
Imponujący sukces Kongregacji Oratorium w odróżnieniu od innych współczesnych kongregacji świeckich, według tego, co napisał Cistellini, należy zawdzięczać temu, że została ona zalegalizowana zatwierdzeniem papieskim Grzegorza XIII, i chociaż znamionowała ją słaba i prowizoryczna konstytucja, zdobyła uznanie, ponieważ powstała i początkowo osiedliła się w Rzymie, sercu świata katolickiego, była przeniknięta charyzmatem Filipa Neri i związana z oryginalnością Oratorium, które było jej celem. Kongregacja z Santa Maria in Vallicella stała się modelem i punktem odniesienia całej odnowy kleru świeckiego i innych kongregacji świeckich: w tej epoce powstało wiele kongregacji kapłanów, które jako cel stawiały sobie wprowadzanie w życie reform oraz działalność charytatywną.
Dodatkowy dowód na to, że Filip Neri nigdy nie myślał o założeniu jakiegoś zgromadzenia świeckiego, stanowi seria różnych konstytucji, z których pierwsza, według badań archiwalnych Cistelliniego, była już opracowana przez ojca Tarugiego i przez wspólnotę z San Giovanni dei Fiorentini, po niej nastąpiły trzy inne nie oficjalne, ale zatwierdzone przez Filipa Neri: w roku 1583 zredagowana przez Bordiniego, w roku 1588 opracowana przez ojców Tommaso Bozio i Agostino Manni oraz w roku 1593 aprobowana przez Cesarego Baronio, który został wybrany wtedy prepozytem na Vallicelli. Dopiero jednak w roku 1612 doszło, dzięki pracy zespołowej kilku ojców, do napisania ostatecznej i oficjalnej reguły.
Filip Neri ponadto nigdy nie zachęcał swoich członków do gonitwy za światowym i doczesnym sukcesem, natomiast namawiał ich do tego, co też zresztą jego pierwsi towarzysze czynili, aby nie przyjmowali prestiżowych stanowisk i godności kościelnych: w Rzymie można było bardzo łatwo je otrzymać. Dobrze są znane świadectwa niepokojów, jakie przeżywali Tarugi, Bordini i Ancina, zanim zgodzili się na objęcie funkcji biskupich kolejno w Avignon, w Cavaillon i w Saluzzo; lub obaw, jakie przeżywał Cesare Baronio, zanim przyjął purpurę kardynalską. Sam Filip Neri przeciwstawił się zamiarowi Kurii rzymskiej mianowania Flaminia Ricciego, jego wiernego towarzysza, biskupem Teramo. Są to świadectwa, na które powinno się położyć szczególny nacisk, stanowią one bowiem przykład dla kleru świeckiego i zakonnego oraz ukazują wielką aktualność orędzia filipińskiego.
Jeżeli jeszcze także obecnie istnieją w domach filipńskich konwikty dla studentów, należy to zawdzięczać stylowi, jaki przyjął Filip Neri, odkąd jego uczniowie zamieszkali w San Giovanni dei Fiorentini, powołując do życia z swoimi pierwszymi przyjaciółmi stowarzyszenie, z którego później zrodziło się Oratorium, a następnie Kongregacja, i wreszcie przyjaciele, którym Filip udzielał gościny w rzymskiej siedzibie: stylowi zatem życia, który się wywodzi z końca XVI wieku i który istnieje aż do dzisiaj. To samo możnaby powiedzieć o szkołach, chociaż Filip Neri nie był zwolennikiem nowicjatu dla młodych, utrzymując, że tylko osoby, które miały „już ukończone nauki humanistyczne oraz były zdolne do pracy” mogły wstąpić do stworzonego przez niego stowarzyszenia. Niemniej nie był przeciwny założeniu nowicjatu, który rozpoczął się na Vallicelli od 1580 roku, w którym ojciec Luigi da Ponte zapoczątkował regularną szkołę teologii.
Historia Instytutu Oratorium toczyła się dalej także w stuleciach po śmierci Filipa Neri, który w roku 1622 dostąpił chwały ołtarzy. Pierwszym rozgałęzieniem było ustanowienie domu w Neapolu (1583) a następnie domy powstawały stopniowo w całej Italii, rozciągając się na całą Europę, aż po kraje zachodnie i wschodnie, aby się o tym przekonać, można rzucić okiem na „Nota delle Congregazioni dell’Oratorio” wydrukowaną w Rzymie w 1744 roku przez Pietra Rosaliego. Wzorowanie się na domu rzymskim Santa Maria in Vallicella było przestrzegane aż do przewrotu spowodowanego najpierw przez Napoleona Bonaparte a następnie przez zarządzenia rządu Królestwa Italii w 1866 roku wraz z likwidacją własności kościelnej. Te zarządzenia odebrały część mieszkań ojców filipinów chociaż wprost nie skasowały Kongregacji, dodały jednak większego bodźca Kongregacjom Oratorium, słabym z natury z powodu cechującego je charakteru autonomicznego. I istotnie z okazji trzeciego stulecia śmierci św. Filipa Neri w 1895 roku, pod przewodnictwem kardynała Alfonsa Capecelatro zebrali się wszyscy ojcowie oratorianie domów włoskich i hiszpańskich, którzy sporządzili projekt stworzenia „nieustającej i trwałej unii między wszystkimi domami filipińskimi”. Projekt został potem przedstawiony Leonowi XIII w 1901 roku, który propozycję przyjął przychylnie. Tenże papież zdawał się łaskawym okiem spoglądać na Kongregację Oratorium i żywić dla niej szacunek, skoro wyniósł do godności kardynalskiej ojca Alfonsa Capecelatro i filipina angielskiego, ojca Jana Henryka Newmana.
Chociaż Leon XIII przychylnie przyjął propozycję, która zawierała w zalążku to, co później stanie się Konfederacją Oratoriańską, została ona jednak zaniechana, dopiero później na nowo podjął ją ojciec Giovanni Battista Arista z Acireale, który kiedyś był jej twórcą, i została przedstawiona Piusowi X w 1906 roku; przy tej okazji zrodził się pomysł „unii moralnej wszystkich filipinów” z mianowaniem Wizytatora Apostolskiego. Dopiero jednak w 1933 roku, po pięciu kongresach od 1918 do 1932 roku, doszło do zaproponowania mianownia przez Stolicę świętą Wizytatora Apostolskiego dla wszystkich Kongregacji Oratorium. Z tej okazji historyk Kongregacji Rzymskiej ojciec Carlo Gasbarri napisał: „Do przystosowanych Konstytucji Wizytacja Apostolska dodała nowe Statuty Generalne, które stanowią uporządkowanie pewnego stanu faktycznego, jaki wytworzył się przez stulecia, i które nadają oficjalną formę prawną ogółowi różnych dzieł w kręgu świata oratoriańskiego, dając instrument wzajemnego umocnienia różnych Kongregacji, które powstawały jako zarazem odrębne i autonomiczne, naśladując reguły domu na Vallicelli”. Dopiero jednak w roku 1943 Stolica święta uznała prawnie instytut konfederacji generalnej złożonej z deputacji permanentnej, prokuratora i postulatora generalnego. Natomiast w 1958 roku został ustanowiony urząd Wizytatora generalnego Oratorium dla wypełnienia miejsca nie istniejącego superiora generalnego.
Jednakże każda Kongregacja zachowuje swoją własną autonomię i jest kierowana, obecnie tak samo jak w początkach, przez prepozyta, który jest „primus inter pares”, z władzą tylko wykonawczą, podczas gdy decyzje są podejmowane przez kongregację generalną każdego poszczególnego domu.
Życie księdza filipina jest podobne do życia kapłana, który żyje we wspólnocie, i charakteryzuje się spontanicznością oraz całkowitą prostotą, jak również gotowością do nieustannego studiowania. Ksiądz filipin powinien odznaczać się zdolnością do głoszenia kazań, umiłowaniem kultu eucharystycznego i nabożeństwa do Matki Bożej, oprócz tego udzielaniem sakramentów ze szczególną sumiennością, zwłaszcza spowiedzi. Istotnie oratorianin jest „z definicji spowiednikiem i kierownikiem sumień”. Ważne są również staranność, jaką kapłan filipiński powinien się kierować w oddawaniu czci Bogu, piękno świątyni i celebrowanie obrzędów liturgicznych: nie przypadkowo cieszą się w domach filipińskich wielkim poważaniem muzyka i sztuki plastyczne. Następnie, cechą charakterystczną każdego domu filipińskiego, za przykładem św. Filipa Neri, powinno być troskliwe i staranne zajmowanie się młodzieżą.
Renato Zironda